Amsterdam Vaart!
Transport over de gracht in plaats van over de weg
Amsterdam Vaart!
Interview:De grachten van Amsterdam zijn ooit aangelegd voor transport. Maar vrijwel al het logistieke stadsvervoer gaat tegenwoordig over de weg.Gevolg: verzakkende kademuren en bruggen, vastlopend verkeer en veel te veel fijnstof in de stad. Het project Amsterdam Vaart! – een samenwerkingsverband van Port of Amsterdam, Gemeente Amsterdam, TNO en Waternet – onderzoekt hoe de stadslogistiek voor een belangrijk deel weer over het water kan. Te beginnen met bouwmaterialen.
‘Transport over de gracht in plaats van de weg gaat nu echt beginnen.’
Ze zijn voor een belangrijk deel in de zeventiende eeuw aangelegd: de kademuren langs de Amsterdamse grachten. Bedoeld voor het vervoer van die tijd: mensen, karren, af en toe een paard. Hetzelfde geldt voor de honderden bruggen in Amsterdam. Maar nu aan het begin van de 21ste eeuw is de belasting veel en veel zwaarder dan destijds: iedere dag rijden er duizenden vrachtauto’s door Amsterdam. Voor de bevoorrading van winkels en restaurants, het ophalen van afval en de aanvoer van bouwmateriaal. De in totaal zo’n 200 kilometer aan kades en al die bruggen verzakken en verzwakken daardoor in hoog tempo. Soms is dat zelfs groot in het nieuws, zoals de plotselinge sinkhole langs de kade van de Marnixstraat eind 2017.
Maar er speelt meer. De Amsterdamse straten raken ieder jaar verder verstopt. En de uitstoot van met name fijnstof is veel te hoog. De gemeente Amsterdam is dan ook ondertekenaar van de Green Deal Zero Emissie Stadslogistiek: geen schadelijke emissies (van fijnstof tot CO?) en geluidsoverlast meer door stadslogistiek in 2025. Om al die uitdagingen het hoofd te bieden is in 2018 het programma Amsterdam Vaart! gestart, een samenwerkingsverband van Port of Amsterdam, de Gemeente Amsterdam, TNO en Waternet. Doel: het realiseren van bouwtransport – en in latere instantie ook vervoer van afval en goederen – over de vele waterwegen van de stad. Port of Amsterdam is penvoerder van het programma. Elske van Vessem is nauw betrokken namens de Gemeente Amsterdam; Bart Verweijen namens PK Waterbouw, een transporteur die al 25 jaar logistiek over water bedrijft. Bart is ook medebedenker van Zoev City: een uitgewerkt plan voor het transport van bouwmateriaal, afval en goederen over het water door in de stad vijftien laad- en losplaatsen aan te leggen voor transportschuiten. Een interview met beiden.
Amsterdam Vaart! is in 2018 begonnen. Gaat het er in 2019 echt van komen: stadslogistiek over water?
Bart: ‘Dat denk ik zeker. Door het programma Amsterdam Vaart! is stadslogistiek over water na jarenlang plannen maken nu echt in een stroomversnelling gekomen. De nood is dan ook heel hoog inmiddels.’
Elske: ‘De gemeente wil nu echt zo veel mogelijk zwaar bouwverkeer de stad uit hebben. Als we zelf opdrachtgever zijn van een bouwproject, sturen we daarop in de aanbesteding. Bij projecten van derden stellen we strenge regels in de vergunningen die we afgeven. Naast de Green Deal Zero Emissie Stadslogistiek heeft de Gemeente Amsterdam nog drie Green Deals – waaronder Duurzame Logistiek in de Bouw – getekend die stadslogistiek over water stimuleren.’
Vertel eens wat meer over Zoev City, wat houdt dit in?
Bart: Zoev City staat voor Zorgeloze Oplossing Elektrisch Vervoer in de stad. Wij hebben de afgelopen twee jaar de eerste officieel gecertificeerde elektrische sleep-/duwboot ontwikkeld. Hiermee transporteren wij momenteel ruimschuiten vol met bouwmaterialen naar verschillende bouwprojecten in de binnenstad. Daarnaast werken wij aan een plan voor de inrichting van vijftien hubs in de stad waar transportschepen kunnen laden en lossen – vanwaar lading met elektrische wagentjes verder gaat. Zodoende kunnen we een groot deel van de stad voorzien van bouwmaterialen en of andersoortige goederen. Het doel is om een logistiek systeem te ontwikkelen waar meerdere rederijen in passen. Er is inmiddels een vereniging van binnenstedelijke watertransorteurs opgericht: VATGA – Vereniging Amsterdamse watertransporteurs van Goederen en Afval.
Elske: ‘De gemeente vindt dit een prima initiatief. Juridisch en organisatorisch zitten er nog wel wat haken en ogen aan. Daarom zijn we voorzichtig met het verstrekken van vergunningen aan transporteurs. Als je de ene partij een vergunning geeft, moet je dat ook aan de andere doen. En het is al zo druk op het water, al hoeft stadslogistiek niet te botsen met pleziervaart. Transport over water zal vooral ’s morgens vroeg of ’s avonds gebeuren.’
‘We willen zoveel mogelijk elektrisch gaan varen, dat heeft een nog grotere impact op duurzaamheid.‘
Maar hoe concreet zijn de plannen?
Bart: ‘Naast het vervoeren van bouwmaterialen voor het herstellen van de kademuren en bruggen dat dit jaar gaan beginnen, verwachten wij nog een aantal belangrijke projecten. Wij zijn bezig met de ontwikkeling van een concept voor afvalvervoer in de Negen Straatjes vanaf zomer 2019. Het bedrijfsafval wordt daar nu opgehaald door negen verschillende partijen, die allemaal met hun vrachtauto’s die straten in- en uitrijden. Dat moet één partij worden, die bovendien ook het huishoudelijk afval gaat ophalen. Ons lijkt het logisch om al dit afval via het water af te voeren. Verder starten er medio 2019 twee grote bouwprojecten aan het water in het centrum van de stad. Als deze projecten doorgaan, dan weet ik zeker dat de rest volgt. Zelfs als wij de transporten met traditionele dieselschepen uitvoeren, is de reductie in uitstoot van CO? en fijnstof al enorm. Maar we willen zoveel mogelijk elektrisch gaan varen, dat heeft een nog grotere impact op duurzaamheid.’
Liggen er wel zo veel bouwplaatsen aan het water?
Bart: ‘Amsterdam heeft in totaal ongeveer 200 kilometer kade waarlangs vele middelgrote tot grote bouwprojecten gaande zijn. Maar er zijn natuurlijk ook genoeg projecten niet aan de gracht. Hiervoor zijn wij bezig om een concept te ontwikkelen met elektrische wagens die spullen van en naar de drijvende hubs brengen en speciaal ontwikkeld hijsmaterieel die de materialen op hoogte kunnen afleveren. Zodoende verwachten wij circa 70% van de materialen te kunnen leveren, alleen de extreem zware leveringen en op grote hoogte zal nog traditioneel opgelost moeten worden.’
Is logistiek over water ook goedkoper?
Elske: ‘TNO doet daar binnen Amsterdam Vaart! nu onderzoek naar. Het lijkt ook kostentechnisch goed haalbaar. Maar ik denk dat dat niet eens het belangrijkste is. Het maximale gewicht voor vrachtverkeer in de stad (nu nog 7,5 ton) wordt ongetwijfeld binnenkort verder verlaagd. Voor veel bruggen is het maximale gewicht nu al veel lager. Straks kom je als vervoerder op de oude manier de stad echt niet meer in, tenzij met heel kleine voertuigen. Dan wordt vervoer per schip zeker kostendekkend.’
Bart: ‘Tot anderhalf jaar geleden was er veel weerstand bij transporteurs over de voorgenomen plannen van de gemeente. Sinds enkele maanden worden wij regelmatig benaderd door diezelfde transporteurs voor mogelijke samenwerking. Ik verwacht dat als de gemeente doorzet met het beleid, dat er dan door de markt vanzelf goeie duurzame oplossingen bedacht worden.
Waarom komt transport over water in Amsterdam nu pas op gang?
Elske: ‘Het vereist een denkomslag. Bij de bouw van nieuwe wijken – ook bij Houthavens en in Noord – gingen we pas over de logistiek nadenken toen alles al ontworpen was. Dat gaan we nu veel vroeger al doen.’
Bart: ‘Bij Houthavens ging welgeteld 1% van het bouwverkeer over water, terwijl dat 100% had kunnen zijn. Dat kwam omdat de gemeente toen nog te makkelijk vergunningen afgaf voor vervoer over de weg. Met een strenger vergunningsbeleid kan de gemeente bouwlogistiek over het water enorm stimuleren, en dat gebeurt nu ook.’
Hoe kan Port of Amsterdam dit verder ondersteunen?
Bart: ‘Ze helpen ons enorm door ons kades in het havengebied toe te wijzen, ook als die soms zijn bedoeld voor grote zeeschepen.
Beiden: ‘Port of Amsterdam kan een heel belangrijke rol vervullen om bouwlogistiek in de hele metropoolregio mogelijk te maken: van de Amsterdamse Zuidas tot Zaanstad en Haarlem. Voor die opschaling zijn zij onmisbaar.’
